رویکردها و اصول سیستم تولیدی JIT

مقدمه 
هنگامی که اصطلاح "JIT"،JUST IN TIMEبرای اولین بار در فرهنگ مدیریت استفاده شد، می توانست معنای مختلفی برای افراد مختلف داشته باشد. سیستم تولیدی JIT ازنظر اینکه درجهت کاهش ضایعات گام برمی دارد یک رویکرد مدیریت عملیاتی وازاین نظر که یکی از اهداف آن بهبود کارایی و کیفیت است ، یک رویکرد مدیریت تکنیکی به شمار می رود. ازطرفی بعضی ها آن را به دلیل اینکه سیستم تولیدی JIT یک مفهوم تولید جامع است رویکرد استراتژیک نامیده اند. درعمل سیستم تولیدی JIT قبل از آنکه رویکرد عملیاتی ، تکنیکی و یا استراتژیک باشد یک راهکار برای تسهیل عملیات است .
هدف اصلی سیستم تولیدی JIT می تواند حاوی یک سری اصول شناخته شده موردنیاز برای موفقیتهای عملیاتی شرکتهایی باشد که دارای رقبای زیادی هستند. این اصول از ژاپن شروع شد و بعدها در ایالات متحده درجهت مدیریت موجودیها رشد پیداکرد. این اصول بعدها در سایر جنبه های مدیریت مثل مدیریت تولید، مدیریت کیفیت به کارگرفته شد. همان طور که موفقیت سیستم JIT به عوامل داخلی سازمان بستگی داردبه مشارکت عوامل خارج از سازمان مثل فروشندگان و عرضه کنندگان مواد نیز نیازمنداست . در طول دهه 1980 تاکید اساسی بیشتر بر روی منابع انسانی سیستم JIT وهمچنین محیطی بود که عوامل انسانی در آن کار می کنند. لذا در این زمان JIT بر روی کارکرد خدماتی و اداری توسعه پیدا کرد.

رویکرد مدیریت تولیدی JIT
ازنظر رویکرد مدیریت تولید سیستم تولیدی JIT، اصطلاح "JUST IN TIME"معمولا به این معنی است که خرید مواد خام و سایر قطعات تولید فقط در زمان مصرف این مواد قطعات در فرایند تولید، از فروشندگان تحویل شوند. و ازطرفی تولید زمانی انجام خواهدشد که سفارش از مشتری گرفته شود به همین خاطر این سیستم تولید رااصطلاحا سیستم کشش تولید "تقاضا" نیز نامیده اند، زیرا تا مشتری تقاضا نکند تولیدی انجام نمی شود و لذا عکس سیستم تولیدی سنتی است که در آن مواد تاحد ممکن به فرایند تولید تزریق می شود و فرایند نیز تاحد ممکن تولید می کند.
رویکرد مدیریت تولید سیستم JIT دارای اصول متعددی است . اگر شرکتی بخواهداین رویکرد را در فرایند تولید خود به کار اندازد بایستی تمام این اصول را تا حد امکان پیاده کند:
تهیه فهرست و جدول تولید روزانه ;
تهیه یک جدول تولیدی که از قابلیت انعطاف برخوردار باشد;
به کارانداختن سیستم کشش تولید "تقاضا" و حذف ضایعات ;
بهبود و توسعه میزان انعطاف تغییرات انواع محصولات ;
بهبود و توسعه ارتباطات فکری کارکنان تولید;
کاهش هزینه های راه اندازی تولیدی ;
دادن اختیارات به کارگران تولید، درجهت تعیین جریان تولید;
تهیه جدولی برای مواقعی که تولید در کمتر از ظرفیت کامل است ;
افزایش استانداردهای پردازش و تولید محصول ;
شناسایی مداوم و اصلاح همه مشکلات مدیریتی تولید.


رویکرد مدیریت موجودی های JIT
مدیریت موجودی ها در سیستم JIT براین اساس استوار گردیده است که میزان موجودی ها اعم از مواد، کار در جریان ساخت و کالای ساخته شده تاحد ممکن در سطح بسیار پایین "حتی درحد صفر" نگه داشته شود. مواد فقط زمانی که به آن نیاز است ازفروشندگان مواد دریافت شود. میزان اقدام به تولید به نحوی انتخاب شود که ازبه وجودآمدن کار در جریان ساخت جلوگیری کنند "که بستگی به سرعت تولید دارد که درقسمت بعدی توضیح داده می شود" و نهایتا اگر تولید براساس تقاضای مشتریان باشد"مدیریت تولید" هرگز موجودی کالای ساخته شده نخواهیم داشت .
فلسفه مدیریت موجودی ها: در سیستم تولیدی JIT بر این اساس بوده که در تولید یک محصول یکسری فعالیتهایی وجود دارد که هیچ گونه ارزشی به محصول تولیدشده نمی دهند بلکه فقط هزینه های آن را بالا می برند و ازطرفی بعضی فعالیتها هستند که ازابتدا تا انتها درجهت افزایش ارزش محصول هستند، فعالیتهای غیرارزشی مثل هزینه های انبارداری ، هزینه های راه اندازی دستگاهها و ماشین آلات ، فعالیتهای مربوط به بازرسی مواد و کنترل کیفیت محصول ، زمانی که کارگران و ماشین آلات بیکار هستند و فعالیتهای ارزشی همان فعالیتهایی است که مستقیما بر روی محصول و درجهت پردازش و تکمیل آن انجام می شود. این فعالیتها اگر انجام نشود محصول نیز به وجود نخواهد آمددرصورتی که درخصوص فعالیتهای نوع اول "غیرارزشی " وجود یا حذف آن اثری بربه وجود آمدن یا نیامدن محصول ندارد.
حال باتوجه به این توضیحات ، مدیریت موجودی ها قصد دارد با حذف موجودی ها،هزینه های بالای انبارداری را به کلی حذف کند و این خود میسر می شود زمانی که اصول زیر در مدیریت موجودی ها رعایت شود:
تمرکز بر روی موجودی صفر;
یافتن عرضه کنندگان قابل اطمینان ;
کاهش در حجم سفارش مواد و افزایش تکرار سفارش مواد;
بهبود راههای به کارگیری موجودی ها;
کاهش زمان تحویل سفارش مواد;
قابلیت انعطاف سفارشات مواد.
همان طور که پیداست حائزاهمیت است که با فروشندگان مورداعتماد برای رسیدن به کیفیت بالا "مدیریت کیفیت " و تحویل به موقع مواد و به مقدار مورد درخواست ما،ارتباط برقرار کنیم .

رویکرد مدیریت کیفیت سیستم JIT
این رویکرد بر این مهم اشاره دارد که سیستم تولیدی JIT صرفنظر از سایررویکردهایش گامی اثربخش در کنترل هزینه های محصول هستند. بدون اینکه از کیفیت محصول کاسته شود، این امر تاحدی ازطریق ارتباط دائمی با تعدادی محدود ازفروشندگان منتخب میسر می شود. این ارتباط از این جهت مهم است که برای رسیدن به کیفیت بالا و بلندمدت ، لازم است مواد با کیفیت و بدون نقص دریافت شود حتی اگرقیمت خرید این مواد حداقل ترین نباشد. بنابراین اگر کیفیت مطرح است هزینه موادخام نباید فاکتور مهم و تعیین کننده ای در انتخاب فروشندگان مواد اولیه باشد. درحقیقت قیمتهای خرید بالاتر، در بلندمدت باعث بهبود کیفیت و صرفه جویی در هزینه ها می شود.برای نمونه اگر یک فروشنده مواد اولیه توانایی تحویل مواد با کیفیت را به طور دائمی تضمین کند از این بابت تولیدکننده می تواند زمان صرف شده و به تناسب آن هزینه هایش در بازرسی و آزمایش مواد را کم کند.
ازطرفی بالابردن کیفیت علاوه بر برقراری ارتباط با فروشندگان ، با عامل مهمتری همچون استقرار موفق سیستم JIT نیز بستگی دارد. برای رسیدن به هدف حداقل ضایعات و نقایص ، کیفیت بایستی در طول طراحی تولید مطرح باشد و نه اینکه تولیدکنیم و سپس دنبال کشف نقایص و ضایعات باشیم . موفق بودن |JITبستگی زیادی به میزان ضایعات ایجادشده طی فرایند تولید دارد. اگر در هر مرحله از تولید ضایعاتی رخ دهد فرایندهای بعدی با مشکل روبرو خواهندشد و کل سیستم دچار اختلال خواهدشد،لذا لازمه این سیستم این است که خود کارگران اصلاح کننده سیستم باشند و ضایعات رادرحین تولید کشف کرده و نسبت به اصلاح سیستم "چه مربوط به ماشین آلات باشد وچه مربوط به کارگران " اقدام کنند.
تاکید اصلی این رویکرد بر روی حذف زیانهای تولید ناشی از ضایعات و نقایص است به طوری که در سیستم های سنتی تولید در بعضی موارد ضایعات ایجادشده درمرحله ای ممکن است در چندین مرحله بعد تولید، کشف شود و تمام وقت آن مراحل ،صرف کشف و شناسایی ضایعات و نقایص مراحل قبل شود.
باتوجه به اهداف این رویکرد لذا لازم است که در خصوص رسیدن به این هدف اصول زیر رعایت شود:
تعهدات بلندمدت به داشتن سعی و تلاش درجهت کنترل کیفیت و داشتن مسئولیت هر شخص در برابر کیفیت ;
داشتن فرایند کنترل پی درپی طی فرایند تولید محصول ;
استفاده از روشهای کنترل کیفیت آماری برای به تصویر کشیدن کیفیت محصول ;
الزام در خود اصلاح کردن نقایص به وسیله خود کارگران ;
قدرتمندکردن کارگران ازطریق تسهیم اختیارات کنترل کیفیت محصول ;
ملزم کردن کارگران برای انجام یکنواخت تعمیرات و خرابی دستگاهها و ماشین آلات ;
بالابودن دید مدیریت سطوح بالا به عامل کیفیت ;
ارتباط محکم و پایدار با فروشندگان محدود برای تحویل مواد با کیفیت .

عامل زمان و سرعت در JIT
سرعت تولید یک عامل بسیار مهم در سیستم تولید JIT است که هم از لحاظ رویکردموجودی ها و هم از لحاظ رویکرد کیفیت حائزاهمیت است به عبارتی همیشه اقدام به تولید زیاد و وجود داشتن تعدادی زیاد محصول طی فرایند تولید باعث می شود که قسمتی از محصول تکمیل و قسمتی به عنوان کار و جریان ساخت باقی بماند "رویکردموجودی ها" ازطرفی اقدام به تولید زیاد و به جریان انداختن محصولات زیاد باعث می شود که اگر یک نقص در فرایند ابتدای تولید وجود داشته باشد و این نقایص درمراحل بعد کشف شوند، مقادیر زیادی از محصولات ما مشمول این نقص خواهندشد"مدیریت کیفیت " و زیانهای غیرقابل جبرانی به ما خواهند زد. لذا سیستم تولید JITپیشنهاد کرده که اگر ما نرخ تولید را ثابت نگه داریم و تعداد اقدام شده به نصف تقلیل پیداکند، سرعت تولید دوبرابر می شود. به عبارت دیگر اگر فرض کنیم تعداد اقدام به تولیدبرابر باشد ب100 واحد و در پایان ماه از این تعداد 50 عدد تکمیل شود، 05 عدد کار درجریان ساخت آخر ماه خواهدبود. حال اگر ما تعداد اقدام به تولید ماه را از 100 به 05واحد تقلیل دهیم ، ما شاهد این خواهیم بود که در پایان ماه فقط50 واحد تکمیل شده خواهیم داشت و کار در جریان آخر دوره وجود نخواهد داشت . مثال دیگر اینکه اگرتعداد اقدام به تولید برابر با100 واحد باشد و در پایان ماه تمام این 100 واحد تکمیل شده باشند زمان عبور یک واحد کالا برای رسیدن به محصول نهایی یک ماه وقت لازم دارد. حال اگر تعداد اقدام به تولید در ابتدای ماه را به نصف تقلیل دهیم شاهد خواهیم بودکه در اواسط ماه 50 واحد تکمیل شده و در پایان ماه نیز50 واحد تکمیل شده را خواهیم داشت . یعنی زمان عبور یک محصول از فرایند تولید از 30 روز به 15 روز کاهش پیدامی کند. با این کار سرعت تولید باز هم دوبرابر می شود و مزیت این اقدام می تواند به شرح زیر باشد:
کاهش زمان موردنیاز به برآورد و پاسخگویی به سفارشات تولید "رویکرد مدیریت تولید";
کاهش میزان کار و جریان ساخت تاحد ممکن "رویکرد موجودی ها";
کاهش نقایص تولید چون اگر نقصی در واحدها، شروع شده باشد و بعدا شناسایی شود، باعث می شود تعداد واحدهای کمتری شامل نقص فوق شوند.
باتوجه به توضیحات فوق مشاهده می شود که با افزایش سرعت تولید، زمان عبورکالا از فرایند تولید کم می شود. به عبارت دیگر افزایش سرعت تولید رابطه عکس با زمان لازم برای تکمیل یک واحد دارد.

اندازه گیری کارایی در JIT
همان طور که قبلا گفته شد زمان ، عامل بسیار مهم در سیستم JIT است . بنابراین اندازه گیری زمان می تواند راهنمایی درجهت اطمینان از انجام وظایف و عدم وجود موانع بر سر راه تولید باشد.
مدت زمانی که لازم است یک محصول فرایند تولید را به طورکامل طی کند تا به محصول نهایی تبدیل شود، "سیکل زمانی تولید" نامیده می شود. این سیکل زمانی شامل چهار عنصر جداگانه است :
زمان پردازش و تولید محصول ;
زمان انبارداری و نگه داشته شدن محصولات پشت ماشین آلات ;
زمان حرکت و نقل و انتقالات تولیدات بین واحدهای تولیدی ;
زمان بازرسی و کنترل کیفیت .
ازمیان این چهار زمان فقط زمان پردازش و تولید برای محصول ارزش ایجاد می کند وسایر عناصر نه تنها هیچ ارزشی به محصول نمی دهند بلکه هزینه زا نیز هستند.
برای اندازه گیری کارایی سیستم تولید JIT از نسبتی به نام نسبت کارایی تولید استفاده می شود. این نسبت زمان صرف شده در فعالیت هایی که افزایش ارزش ایجاد می کنند رابه طور درصدی از کل سیکل زمانی بیان می کند به شرح زیر است :
نسبت کارآیی=زمان پردازش و تولید/سیکل زمانی*100

مدیریت در اسلام:‏بیست اصل از فرمان حضرت علی (ع) به مالک اشتر در
اینترنت و بازاریابی
10 قانون برای موفقیت کسب و کار
[عناوین آرشیوشده]